İlçemizle ilgili tarihi vesikalara bakıldığında Selçuklular dönemi öncesindeki bilgilerin; kesinlik arz etmediği görülür. Bununla birlikte az sayıdaki tarihi kaynaklar eski adıyla Hazzo'nun, Selçukluların Anadolu'ya gelmeden evvel kurulduğunu belirtmektedir. Bitlis Beyi Şerefhan'ın kaleme aldığı "Şerefnâme", Evliya Çelebi'nin "Seyehatnâmesi" ve Kamus'ul Âlan adlı bir eserde, Hazzo beyleri ve yöre halkından söz edilmektedir.
Evliya Çelebi Seyahatname'sine göre Timur'un kuvvetleri Hazzo'yu Diyarbakır hakimi Akkoyunlu Uzun Hasan'dan almış ve kalesini yıktırmıştır. Sonraları yapılan savaşlarla bölge yeniden Akkoyunlu Devleti hükümranlığına girmiştir. 1502 yılında Safevi devleti hükümdarı Şah İsmail'in Akkoyunlu devletini ortadan kaldırmasıyla hakimiyet Safevilere geçmiştir. Bölgedeki karışıklıklar ve Osmanlı ile Safeviler arasındaki bölge hakimiyeti mücadelesi iki devleti 1514 yılında Çaldıran ovasında karşı karşıya getirmiştir.
Yavuz Sultan Selim, Çaldıran Savaşı'ndan önce İdris-i Bitlisî'yi beylerle irtibat kurmak üzere bölgeye göndermiş, İdris-i Bitlisi buradaki yirmi beş beyle toplantı yaparak bunların Osmanlı himayesini kabul etmelerini sağlamıştır. Böylece bölgede bulunan yirmi beş beylikten biri olan Hazzo Beylik'i de Osmanlı himayesine girmiş oldu. Çaldıran zaferinden sonra, Hazzo Kalesi'nin hakimliğini Bitlis hakimi Şerefhan'a verilmiştir.
Bu yönetim (Diyarbekir Beylerbeyliğine bağlı beş beylik) biçimi Osmanlı devletinde II. Abdülhamit dönemine kadar sürmüştür. II. Abdülhamit'in 1884'de "Vilayet-i Umumiye" kanunu ile Diyarbekir Beylerbeyliği'ni ortadan kaldırmasıyla, Hazzo, merkezi idareye (Bitlis'e) bucak olarak bağlanmıştır.
Hazzo, 01 Haziran 1938'e kadar Sason'a bağlı bir bucaktır. Aynı tarihli bir yasayla ismi "Kozluk" olarak değiştirilip Siirt iline bağlı bir ilçe haline getirilmiş ve aynı yıl içinde ilçede belediye teşkilatı kurulmuştur. 18 Mayıs 1990'da çıkarılan bir başka yasa ile daha önce Siirt iline bağlı bir ilçe olan Batman'ın il; Kozluk da Batman'a bağlı bir ilçe durumuna getirilmiştir.
İLÇEDE BULUNAN TARİHİ ESERLER
Hazzo Kalesi
Ne zaman yapıldığı belgelerle kanıtlanmış değildir. Ancak, Roma İmparatorluğu zamanında yapıldığı rivayet edilmektedir. Kale ilçenin kuzeyinde kireç taşları üzerinde aynı kayaçlardan inşa edilmiştir.
Evliya Çelebi, Seyahatnamesi'nde kale surlarının 1600 adım uzunluğa sahip olduğunu yazmıştır. Günümüzde ise surlar çeşitli sebeplerle yıkılmış, sadece iç kale ayakta kalmıştır.
Rabat Kalesi
Bekirhan bucağının Yanıkkaya köyünde bulunan kalenin büyük bölümü halen ayakta olmakla birlikte kalenin ne zaman ve kimler tarafından yapıldığı; bilinmemektedir. Bu kalelerle birlikte Bölükkonak köyünde "Kandil Kalesi" adında; bir kale bulunmaktadır.
HIDIR BEY MEZARLIĞINDA BİR MEZAR
Hıdır Bey Camii
Kitabesine göre 1539 (Hicri 890) yılında Hazzo ve Sason beyi Ebu Bekir Roşki'nin oğlu Hıdır Bey tarafından yapılmıştır. Minaresi yıkılmış olup çeşitli restorasyonlardan geçmesine rağmen iç yapısı büyük oranda orijinalliğini korumaktadır. Bunların dışında yine Hazzo beyleri tarafından yapılmış olan ve bu beylerin isimleriyle anılan camiler: İslam Bey ve Mehmet Bey camileridir. Bu camilerin tümü aynı zamanda birer medrese görevini görüyorlardı. Üzerinde durulması gereken tarihi eserlerden biri de Kaletepe köyünde Sason Çayı üzerindeki tek kemerli asma köprüdür. Rivayete göre Malabadi Köprüsü ile aynı tarihte ve aynı kimseler tarafından yapılmıştır.
İbrahim Bey Camii
Kitabesine göre 1705 (Hicri 1117) yılında "Gemen Aşireti"nden Murtaza Bey'in oğlu İbrahim Bey tarafından yapıldığı belirtilmiştir. Beş kemer üzerine yapılan caminin minaresi yazı ve işlemelerle süslüdür. Minarenin şerefesine biri yüz, diğeri doksan dokuz basamaktan oluşan iki ayrı merdivenle çıkılmaktadır. Camide, diğer camilerde nadir olarak görülen, kıble yönünde on iki çizgiye bölünmüş bir güneş saati, namaz vakitlerinin belirlenmesinde kullanılmıştır.
İLÇEMİZİN COĞRAFİ KONUMU
Kozluk ilçesi, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin Dicle Bölümü'nde Batman iline bağlı bir ilçedir. Diyarbakır-Bitlis karayolunun 132. km'sinde, yolun üç km kuzeyinde, Muş Dağları'nın güney eteğinde ve Hazzo Kalesi'nin çevresinde kurulmuştur. İlçemiz Batman'a 65 km uzaklıktadır. 38° 12' kuzey enlemleri ve 41° 29' doğu boylamında yer almaktadır. Kuzeyinde Sason, güneyinde Beşiri ve Kurtalan, doğusunda Bitlis ili ve Baykan, batısında Silvan ve güneybatısında Batman ili yer almaktadır. 1175 km 2 'lik yüzölçümüyle ilçemiz, Batman ilinin en büyük ilçesidir. Yükseltisi (rakımı) 810 metredir. Batman-Kozluk yolu üzerindeki Bekirhan Bucağı ilçemize bağlı tek bucaktır. Bunun yanında ilçemiz 69 köy, 81 mezradan oluşmaktadır.
SOSYAL VE EKONOMİK DURUM
İlçenin genelinde, iklime bağlı olarak, kuru tarım hakimdir. İlçe topraklarının 269.230 dekarlık alanın büyük bir bölümünde tahıl tarımı yapılmaktadır. Tahıl tarımı içerisinde 196.701 dekarlık ekim alanıyla buğday, ilk sırayı alır. Buğdayın yıllık üretimi ortalama otuz beş bin ton civarındadır. İkinci sırayı ortalama bin beş yüz tona yakın üretimiyle mercimek, üçüncü sırayı ise ortalama bin iki yüz tonla arpa almıştır.
İlçemizin sulanabilir arazilerinde endüstri bitkilerinden tütün ve pamuk üretimi yapılmaktadır. Üretim miktarları ve ekim alanları az olmasına rağmen ekonomik değerleri nedeniyle bu iki ürünün ilçe ekonomisindeki katkısı büyüktür.
İlçe ekonomisinin sınırlı bir kısmını amatör şartlarda yapılan büyük baş hayvancılığı teşkil eder. İlçe genelinde mera hayvancılığı yapılmaktadır. Özellikle küçük baş hayvancılığıyla uğraşanlar tamamen meralara bağlıdırlar.
Tekel Tütün İşletmesi, faaliyetleriyle ilçe ekonomisine en çok katkıyı yapan devlet kurumudur. İlçede 1990 yılında belediye, özel idare ve vatandaş işbirliği "Koztaş Tuğla Fabrikası" adıyla bir tuğla fabrikası açılmıştır. Ancak daha sonra tamamı özelleştirilmiştir. Fabrikanın günlük rekoltesi elli bin adet civarında ve fabrikada 30-40 işçi çalışmaktadır. Bunun yanında özel sektöre ait bir tuğla fabrikası da; Turna Tuğla Fabrikası'dır. Bu fabrikaların yanında üç adet ekmek fabrikası bulunan ilçemizde küçük çaplı atölyelerde üretim yapılmaktadır.
Kozluk'un bir başka ticari faaliyeti de minibüs taşımacılığıdır. İki kooperatife bağlı doksana yakın araçla hizmet verilmektedir. Taşımacılıkta gelinen bu ümit verici gelişmenin yanında ilçede Esnaf ve Sanatkarlar Odası'na bağlı yüz elliye yakın ticari işletme bulunmaktadır. Bu işletmelerden üçte birine yakın bir kısmının kahvehanelerden oluşması ilçedeki işsizliği anlatması bakımından önemli bir ayrıntıdır.
Evliya Çelebi Seyahatname'sine göre Timur'un kuvvetleri Hazzo'yu Diyarbakır hakimi Akkoyunlu Uzun Hasan'dan almış ve kalesini yıktırmıştır. Sonraları yapılan savaşlarla bölge yeniden Akkoyunlu Devleti hükümranlığına girmiştir. 1502 yılında Safevi devleti hükümdarı Şah İsmail'in Akkoyunlu devletini ortadan kaldırmasıyla hakimiyet Safevilere geçmiştir. Bölgedeki karışıklıklar ve Osmanlı ile Safeviler arasındaki bölge hakimiyeti mücadelesi iki devleti 1514 yılında Çaldıran ovasında karşı karşıya getirmiştir.
Yavuz Sultan Selim, Çaldıran Savaşı'ndan önce İdris-i Bitlisî'yi beylerle irtibat kurmak üzere bölgeye göndermiş, İdris-i Bitlisi buradaki yirmi beş beyle toplantı yaparak bunların Osmanlı himayesini kabul etmelerini sağlamıştır. Böylece bölgede bulunan yirmi beş beylikten biri olan Hazzo Beylik'i de Osmanlı himayesine girmiş oldu. Çaldıran zaferinden sonra, Hazzo Kalesi'nin hakimliğini Bitlis hakimi Şerefhan'a verilmiştir.
Bu yönetim (Diyarbekir Beylerbeyliğine bağlı beş beylik) biçimi Osmanlı devletinde II. Abdülhamit dönemine kadar sürmüştür. II. Abdülhamit'in 1884'de "Vilayet-i Umumiye" kanunu ile Diyarbekir Beylerbeyliği'ni ortadan kaldırmasıyla, Hazzo, merkezi idareye (Bitlis'e) bucak olarak bağlanmıştır.
Hazzo, 01 Haziran 1938'e kadar Sason'a bağlı bir bucaktır. Aynı tarihli bir yasayla ismi "Kozluk" olarak değiştirilip Siirt iline bağlı bir ilçe haline getirilmiş ve aynı yıl içinde ilçede belediye teşkilatı kurulmuştur. 18 Mayıs 1990'da çıkarılan bir başka yasa ile daha önce Siirt iline bağlı bir ilçe olan Batman'ın il; Kozluk da Batman'a bağlı bir ilçe durumuna getirilmiştir.
İLÇEDE BULUNAN TARİHİ ESERLER
Hazzo Kalesi
Ne zaman yapıldığı belgelerle kanıtlanmış değildir. Ancak, Roma İmparatorluğu zamanında yapıldığı rivayet edilmektedir. Kale ilçenin kuzeyinde kireç taşları üzerinde aynı kayaçlardan inşa edilmiştir.
Evliya Çelebi, Seyahatnamesi'nde kale surlarının 1600 adım uzunluğa sahip olduğunu yazmıştır. Günümüzde ise surlar çeşitli sebeplerle yıkılmış, sadece iç kale ayakta kalmıştır.
Rabat Kalesi
Bekirhan bucağının Yanıkkaya köyünde bulunan kalenin büyük bölümü halen ayakta olmakla birlikte kalenin ne zaman ve kimler tarafından yapıldığı; bilinmemektedir. Bu kalelerle birlikte Bölükkonak köyünde "Kandil Kalesi" adında; bir kale bulunmaktadır.
HIDIR BEY MEZARLIĞINDA BİR MEZAR
Hıdır Bey Camii
Kitabesine göre 1539 (Hicri 890) yılında Hazzo ve Sason beyi Ebu Bekir Roşki'nin oğlu Hıdır Bey tarafından yapılmıştır. Minaresi yıkılmış olup çeşitli restorasyonlardan geçmesine rağmen iç yapısı büyük oranda orijinalliğini korumaktadır. Bunların dışında yine Hazzo beyleri tarafından yapılmış olan ve bu beylerin isimleriyle anılan camiler: İslam Bey ve Mehmet Bey camileridir. Bu camilerin tümü aynı zamanda birer medrese görevini görüyorlardı. Üzerinde durulması gereken tarihi eserlerden biri de Kaletepe köyünde Sason Çayı üzerindeki tek kemerli asma köprüdür. Rivayete göre Malabadi Köprüsü ile aynı tarihte ve aynı kimseler tarafından yapılmıştır.
İbrahim Bey Camii
Kitabesine göre 1705 (Hicri 1117) yılında "Gemen Aşireti"nden Murtaza Bey'in oğlu İbrahim Bey tarafından yapıldığı belirtilmiştir. Beş kemer üzerine yapılan caminin minaresi yazı ve işlemelerle süslüdür. Minarenin şerefesine biri yüz, diğeri doksan dokuz basamaktan oluşan iki ayrı merdivenle çıkılmaktadır. Camide, diğer camilerde nadir olarak görülen, kıble yönünde on iki çizgiye bölünmüş bir güneş saati, namaz vakitlerinin belirlenmesinde kullanılmıştır.
İLÇEMİZİN COĞRAFİ KONUMU
Kozluk ilçesi, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin Dicle Bölümü'nde Batman iline bağlı bir ilçedir. Diyarbakır-Bitlis karayolunun 132. km'sinde, yolun üç km kuzeyinde, Muş Dağları'nın güney eteğinde ve Hazzo Kalesi'nin çevresinde kurulmuştur. İlçemiz Batman'a 65 km uzaklıktadır. 38° 12' kuzey enlemleri ve 41° 29' doğu boylamında yer almaktadır. Kuzeyinde Sason, güneyinde Beşiri ve Kurtalan, doğusunda Bitlis ili ve Baykan, batısında Silvan ve güneybatısında Batman ili yer almaktadır. 1175 km 2 'lik yüzölçümüyle ilçemiz, Batman ilinin en büyük ilçesidir. Yükseltisi (rakımı) 810 metredir. Batman-Kozluk yolu üzerindeki Bekirhan Bucağı ilçemize bağlı tek bucaktır. Bunun yanında ilçemiz 69 köy, 81 mezradan oluşmaktadır.
SOSYAL VE EKONOMİK DURUM
İlçenin genelinde, iklime bağlı olarak, kuru tarım hakimdir. İlçe topraklarının 269.230 dekarlık alanın büyük bir bölümünde tahıl tarımı yapılmaktadır. Tahıl tarımı içerisinde 196.701 dekarlık ekim alanıyla buğday, ilk sırayı alır. Buğdayın yıllık üretimi ortalama otuz beş bin ton civarındadır. İkinci sırayı ortalama bin beş yüz tona yakın üretimiyle mercimek, üçüncü sırayı ise ortalama bin iki yüz tonla arpa almıştır.
İlçemizin sulanabilir arazilerinde endüstri bitkilerinden tütün ve pamuk üretimi yapılmaktadır. Üretim miktarları ve ekim alanları az olmasına rağmen ekonomik değerleri nedeniyle bu iki ürünün ilçe ekonomisindeki katkısı büyüktür.
İlçe ekonomisinin sınırlı bir kısmını amatör şartlarda yapılan büyük baş hayvancılığı teşkil eder. İlçe genelinde mera hayvancılığı yapılmaktadır. Özellikle küçük baş hayvancılığıyla uğraşanlar tamamen meralara bağlıdırlar.
Tekel Tütün İşletmesi, faaliyetleriyle ilçe ekonomisine en çok katkıyı yapan devlet kurumudur. İlçede 1990 yılında belediye, özel idare ve vatandaş işbirliği "Koztaş Tuğla Fabrikası" adıyla bir tuğla fabrikası açılmıştır. Ancak daha sonra tamamı özelleştirilmiştir. Fabrikanın günlük rekoltesi elli bin adet civarında ve fabrikada 30-40 işçi çalışmaktadır. Bunun yanında özel sektöre ait bir tuğla fabrikası da; Turna Tuğla Fabrikası'dır. Bu fabrikaların yanında üç adet ekmek fabrikası bulunan ilçemizde küçük çaplı atölyelerde üretim yapılmaktadır.
Kozluk'un bir başka ticari faaliyeti de minibüs taşımacılığıdır. İki kooperatife bağlı doksana yakın araçla hizmet verilmektedir. Taşımacılıkta gelinen bu ümit verici gelişmenin yanında ilçede Esnaf ve Sanatkarlar Odası'na bağlı yüz elliye yakın ticari işletme bulunmaktadır. Bu işletmelerden üçte birine yakın bir kısmının kahvehanelerden oluşması ilçedeki işsizliği anlatması bakımından önemli bir ayrıntıdır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder